Τα έθιμα του δωδεκαήμερου στο Πωγώνι

Τα έθιμα του Δωδεκαήμερου

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ ΗΜΕΡΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ 25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΕΩΣ ΤΙΣ 6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ , ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟ , ΟΠΩΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑΖΕΙ Ο ΛΑΟΣ , ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ , ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ .

Μόνον αυτές τις ημέρες του έτους ανεβαίνουν στην επιφάνεια της γής οι Καλλικάντζαροι και πειράζουν τους ανθρώπους , γιατί τα νερά είναι ακόμη "αβάφτιστα" και οι νύκτες "αλτές" (λυτές).

Πρόκειται για κακάσχημα δαιμόνια (μαλιαρά , μαυριδερά , στραβοπόδαρα , κουτσοδόντικα , με μεγάλα αυτιά και μύτες και μακριές ουρές) , τα οποία καθ' όλη την διάρκεια του έτους κατοικούν στον Κάτω Κόσμο και έχουν ως μοναδική ασχολία να πελεκήσουν με τσεκούρια και με τα ίδια τους τα δόντια το δένδρο που βαστάει την Γή για να την γκρεμίσουν . Όταν κοντεύουν να τελειώσουν , γεννιέται ο Χριστός , το δένδρο ξαναγίνεται κι εκείνα ωργισμένα βγαίνουν στον Απάνω Κόσμο και ξεσπούν στους ανθρώπους . Κάνουν ζημιές , λερώνουν με ακαθαρσίες τα φαγητά , κατουρούν την φωτιά στο τζάκι , τυρανούν τους ανθρώπους που συναντούν μέχρι να τους τρελλάνουν . Όλα αυτά όμως μπορούν να τα πετύχουν μόνο την νύχτα , ώσπου να λαλήσει ο πετεινός .
Ευτυχώς η ημέρα των Θεοφανείων δεν αργεί να 'ρθεί και τότε , μετά τον αγιασμό των υδάτων , οι Καλλικάντζαροι θα κρυφτούν και πάλι στα έγκατα της Γής .

Πανελλήνιο έθιμο , το οποίο διατηρείται ως σήμερα είναι τα Κάλαντα . Τραγουδιούνται την παραμονή των Χριστουγέννων από όμιλο παιδιών , από σπίτι σε σπίτι με την συνοδεία μουσικών οργάνων , από τα οποία χρησιμοποιείται πια σχεδόν αποκλειστικά , δυστυχώς , μόνο το τρίγωνο .

Παρ'όλο που πουθενά στις γραφές δεν αναφέρεται ότι η Παναγία ταλαιπωρήθηκε από τις ωδίνες του τοκετού , σε πολλά μέρη της Ελλάδας την φαντάζονται σαν οποιαδήποτε θνητή γυναίκα την στιγμή που είναι έτοιμη να φέρει στον κόσμο μια νέα ζωή .

Στην Ήπειρο συγκεκριμένα οι νοικοκυρές την παραμονή φτιάχνουν τηγανήτες , που για την περίσταση λέγονται "Σπάργανα της Παναγίας" , γιατί ταυτίζουν την Παναγία με κάθε λεχώνα γυναίκα που χρειάζεται περιποίηση και καλή τροφή . Τα "Σπάργανα της Παναγίας" τρώγονται το ίδιο βράδυ από την οικογένεια με ζάχαρη ή μέλι .

Ανήμερα των Χριστουγένων ο οικογενειάρχης συνηθίζει να ρίχνει στο τζάκι λάδι ή κρασί για το καλό . Ακολουθεί το μεγάλο φαγοπότι με ποικιλία τροφών , με πρώτο το Χριστόψωμο .

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς όμιλος παιδιών , όπως συμβαίνει και με τα κάλαντα των Χριστουγέννων , γυρίζει από σπίτι σε σπίτι και τραγουδά τα κάλαντα του Αγίου Βασιλείου , ο οποίος είναι σοφός λόγιος , όπως τον θέλει η παράδοση αλλά και γεωργός όπως τον θέλει ο λαός .

Άλλη συνήθεια των ημερών είναι να κρεμούν έξω από τις οικίες κρεμμύδα . Ο λαός μας το θεωρεί σύμβολο μακροζωίας και ανανεώσεως .

Την Πρωτοχρονιά ο πιο τυχερός της οικογένειας ή ο νοικοκύρης κάνει το "ποδαρικό" , δηλ φροντίζει να είναι ο πρώτος που θα μπεί πρωϊ πρωϊ στο σπίτι , για να φέρει μαζί του την ευτυχία , την χαρά και την υγεία στην οικογένεια ολόκληρο το έτος .

Πανελλήνια συνήθεια είναι αυτός που κάνει το ποδαρικό να κρατάει στο χέρι του ένα ρόδι , το οποίο ρίχνει με δύναμη στο πάτωμα και το σπάει .

Απαραίτητη προυπόθεση για να περάσει κανείς καλά στις γιορτές είναι να φάει καλά . Τα εδέσματα πρέπει να είναι πλούσια και άφθονα , για να μπεί το νέο έτος με χαρά και να υπάρχουν όλο το χρόνο στο σπίτι υλικά αγαθά . Αυτό που δέν λείπει από κανένα τραπέζι είναι η βασιλόπιτα ή βασιλοκουλούρα , γλυκιά ή αλμυρή αντιστοίχως . Μέσα βάζουν το νόμισμα "φλουρί" και σε όποιου το κομμάτι βρίσκεται , αφού την κόψουν , αυτός είναι ο τυχερός της χρονιάς .

Το Δωδεκαήμερο κλείνει η εορτή των Θεοφανείων στις 6 Ιανουαρίου . Η πιο διαδεδομένη ονομασία τους στην Ελλάδα είναι Φώτα , γιατί με τον αγιασμό των υδάτων φωτίζονται τα νερά και εξαγνίζεται η πλάση .

Τώρα οι Καλικάντζαροι θα αναγκαστούν να επιστρέψουν στα έγκατα της Γής και να συνεχίσουν το καταχθόνιο έργο τους , το πελέκημα του δένδρου που στηρίζει την Γή , αλλά θα αφήσουν ήσυχους τους ανθρώπους .