Ο Πρόεδρος της Βουλής κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση για τα 70 χρόνια του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών
«Η πρόοδος που επιτελείται στην Ελλάδα του σήμερα οφείλεται σημαντικά και στους ευεργετηθέντες νέους από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, οι οποίοι μπόρεσαν να συμβάλουν στην καλή πλευρά και στα επιτεύγματα της Ελλάδας, χάρη στις γνώσεις, το πνεύμα τους και την επιστήμη τους». Αυτό τόνισε ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, κ. Κωνσταντίνος Τασούλας, στην ομιλία του κατά την επετειακή εκδήλωση για τα 70 χρόνια λειτουργίας του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ)-Εθνικού φορέα Υποτροφιών και Εθνική Μονάδα ERASMUS+, που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Ο Πρόεδρος της Βουλής, σκιαγραφώντας το ταραγμένο πολιτικό σκηνικό της περιόδου μέσα στην οποία ιδρύθηκε το Ίδρυμα, τον Μάιο του 1951, σημείωσε ότι η ίδρυσή του «συνιστά μία από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις του νεοελληνικού κράτους, ισόπαλη μεταρρύθμιση με την αρχή της δεδηλωμένης, με την καταπολέμηση της ελονοσίας, με την ίδρυση του ΑΣΕΠ, ή με την αποκατάσταση των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής». Όπως χαρακτηριστικά είπε, «είναι πετράδια όλα αυτά σε ένα σπάνιο στέμμα του νεοελληνικού κράτους, το οποίο έχει να επιδείξει κακουχίες, αποτυχίες, πισωγυρίσματα, αλλά έχει να επιδείξει και επιτεύγματα, ένα από τα οποία είναι και το ΙΚΥ και αυτό το επιβεβαιώνει η διάρκειά του».
Όπως υπογράμμισε ο κ. Τασούλας, «σε μια χώρα που είμαστε λάτρεις του εφήμερου και του πρόσκαιρου, η διάρκεια του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών και η ευγνωμοσύνη, η όχι τόσο θορυβώδης ευγνωμοσύνη αυτών που αξιοποίησαν την προσφορά του, είναι μια απόδειξη ότι όχι μόνο απέδωσε τους στόχους του, αλλά πρέπει να υποστηριχθεί περαιτέρω, να διευρύνει τους ορίζοντές του και να συμβάλει ακόμη περισσότερο στην προκοπή της χώρας». Εξέφρασε μάλιστα τη βεβαιότητα πως «με τη συνεργασία και την εποπτεία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας θα μπορέσει να συνεχίσει να επιτελεί αυτό το ιστορικό έργο το οποίο ξεκίνησε σε τόσο δύσκολες εποχές, φτιάχνοντας όχι μόνο το δυναμικό των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αλλά και το δυναμικό της διοίκησης της χώρας».
«Τα 70 χρόνια είναι λίγα. Το ΙΚΥ θα συνεχίσει αυτή την πλοήγησή του για πολλές δεκαετίες ακόμη. Και όταν η χώρα μας γίνει ακόμη πιο ισχυρή, ακόμη πιο προηγμένη, και σταθεί δίπλα στις πιο προηγμένες χώρες του κόσμου ισάξια, τότε, να είστε βέβαιοι ότι αυτό θα οφείλεται κατά πολύ σε αυτό που σήμερα γιορτάζουμε. Στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, για το οποίο η ευγνωμοσύνη μας, ωφεληθέντων και μη, είναι ακατάπαυστη και αιώνια» κατέληξε ο Πρόεδρος της Βουλής.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης προβλήθηκε βίντεο με τους ιστορικούς σταθμούς και τα πρόσωπα που πρωτοστάτησαν στην πορεία του ΙΚΥ, καθώς και με προσωπικές μαρτυρίες καταξιωμένων σήμερα επιστημόνων και ανθρώπων του πνεύματος, που σπούδασαν και προόδευσαν χάρη στις υποτροφίες που τους χορηγήθηκαν.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση του οράματος του Ιδρύματος και τη νέα στρατηγική του από τον Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΚΥ, καθηγητή Μιχαήλ Κουτσιλιέρη.
· Oμιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Κωνσταντίνου Τασούλα.
Ομιλία του Προέδρου της Βουλής κ. Κωνσταντίνου Τασούλα
στην επετειακή εκδήλωση για τα 70 χρόνια του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών
Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
16 Μαΐου 2022
«Κυρία Υφυπουργέ Παιδείας, εκπρόσωπε του Πρωθυπουργού, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι στο εθνικό κοινοβούλιο, κύριε Υπουργέ, κ. Μηταράκη, κ. Πρόεδρε και μέλη του διοικητικού συμβουλίου του Ιδρύματος, του οποίου σήμερα τιμούμε την εβδομηκονταετία, κυρίες και κύριοι,
Το 1971 η χώρα με δικτατορία γιόρτασε τα 150 χρόνια της επαναστάσεως του 1821. Πήγε λίγο-πολύ «στράφι» εκείνη η επέτειος, αυτή που πέρυσι γιορτάσαμε μέσα στην πανδημία, αλλά τα καταφέραμε, γιατί το δικτατορικό καθεστώς, τότε, χειρίστηκε την επέτειο με αρκετά γραφικό και κακόγουστο τρόπο και μία από τις κύριες πτυχές του εορτασμού εκείνου το 1971 είχε σκοπό να επιβεβαιώσει την επιβολή της δικτατορίας, λέγοντας τάχα ότι ο πολιτικός κόσμος δεν κατάφερε να δικαιώσει τις βλέψεις και τα οράματα των αγωνιστών του ΄21 λόγω ανικανότητας και φαυλοκρατίας. Αυτό ήταν ο καημός της δικτατορίας, η επιβεβαίωση του αφηγήματός της, και έμπλεξε την επανάσταση του ΄21 με τον καημό της.
Ο Γεώργιος Ράλλης τότε εξέδωσε ένα βιβλιαράκι, από τα άγνωστα βιβλία του, με τίτλο «Η αλήθεια για τους Έλληνες πολιτικούς». Έβαλε έναν πρόλογο αρκετά θαρραλέο, προκαλώντας το καθεστώς, λέγοντας ότι δεν ισχύουν αυτά που είπαν με αφορμή τα 150 χρόνια από την επανάσταση του ΄21 και για να αποδείξει ο Ράλλης, το 1971, ότι δεν ίσχυαν τα περί φαύλων και ανίκανων, ανέλυσε όλη την πορεία του νεοελληνικού κράτους από την επανάσταση έως τότε, καταγράφοντας επιτεύγματα, προόδους, βελτιώσεις, επιδόσεις. Ε, λοιπόν, ξεφυλλίζοντας εκείνο το βιβλίο, γιατί κάτι θυμόμουν, ένα από τα πιο προβεβλημένα επιτεύγματα του κοινοβουλευτισμού που ο Ράλλης επικαλέσθηκε για να απαντήσει στη δικτατορία, ήταν και η ίδρυση του ΙΚΥ το 1951. Αφιερώνει αρκετό χώρο στην ίδρυση του Ιδρύματος, το αποδίδει, προφανώς, στον τότε Αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως του Σοφοκλή Βενιζέλου, τον Γεώργιο Παπανδρέου, και εξηγεί ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα βήματα αναβάθμισης της παιδείας και προσέγγισης των ανωτάτων σκαλοπατιών της παιδείας σε κατώτερα οικονομικά στρώματα, τα οποία, χάρη στο Ίδρυμα, μπορούσαν πλέον με την αξιοσύνη τους να έχουν τέτοια πρόσβαση.
Ακούστηκαν πολλά για το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, είδαμε την ταινία, απενεμήθησαν εύλογοι έπαινοι. Θα ήθελα να ολοκληρώσω αυτή την εικόνα που έχετε στα μάτια σας, επαναφέροντας το σκηνικό της περιόδου μέσα στην οποία ιδρύθηκε το Ίδρυμα, το οποίο συνιστά μία από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις του νεοελληνικού κράτους, ισόπαλη μεταρρύθμιση με την αρχή της δεδηλωμένης, με την καταπολέμηση της ελονοσίας, με την ίδρυση του ΑΣΕΠ ή με την αποκατάσταση των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής. Είναι πετράδια όλα αυτά σε ένα σπάνιο στέμμα του νεοελληνικού κράτους, το οποίο έχει να επιδείξει κακουχίες, έχει να επιδείξει αποτυχίες, πισωγυρίσματα, αλλά έχει να επιδείξει και επιτεύγματα. Ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα του νεοελληνικού κράτους είναι και το ΙΚΥ και αυτό το επιβεβαιώνει η διάρκειά του. Σε μια χώρα που είμαστε λάτρεις του εφήμερου και του πρόσκαιρου, η διάρκεια του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών και η ευγνωμοσύνη, η όχι τόσο θορυβώδης ευγνωμοσύνη αυτών που αξιοποίησαν την προσφορά του, είναι μια απόδειξη ότι όχι μόνο απέδωσε στους στόχους του, αλλά πρέπει να υποστηριχθεί περαιτέρω, να διευρύνει τους ορίζοντές του και να συμβάλει ακόμη περισσότερο στην προκοπή της χώρας.
Το 1951, όταν έγινε το ΙΚΥ με τον αναγκαστικό νόμο 1825 της 26ης Μαΐου του 1951, η Ελλάδα είχε 250 δολάρια κατά κεφαλήν εισόδημα, υπήρχαν δύο αυτοκίνητα ανά χίλιους κατοίκους και δεκαέξι τηλέφωνα ανά χίλιους κατοίκους. Όλα αυτά τα επιβεβαίωσε η απογραφή του 1951.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου μετείχε της κυβερνήσεως Σοφοκλή Βενιζέλου. Ήταν μία από τις δεκατέσσερεις κυβερνήσεις που προέκυψαν από τις εκλογές του 1946 έως το 1952. Ήταν δηλαδή μία από τις κυβερνήσεις μιας περιόδου πολιτικής αστάθειας. Κάθε μία από αυτές διαρκούσε λίγους μήνες, με σπάνιες εξαιρέσεις και κατάφερε μέσα σε αυτή την ολιγόμηνη διάρκειά της να έχει ένα τέτοιο σημαντικό μέτρο το οποίο και πάρθηκε σε μία συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου. Τότε το υπουργικό συμβούλιο μπορούσε να νομοθετεί με αναγκαστικούς νόμους, όπως ελέγοντο, και η Βουλή εν συνεχεία, μετά από ένα-δύο χρόνια, μπορούσε να επικυρώνει αυτούς τους αναγκαστικούς νόμους. Σε εκείνη τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου κατά την οποία συγκροτήθηκε το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, είχαμε και άλλα θέματα τα οποία δείχνουν το κλίμα, τις συνθήκες και τις προτεραιότητες της εποχής. Μιλάμε για το Μάιο του 1951. Το υπουργικό συμβούλιο εγκρίνει την ίδρυση του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, εγκρίνει «την εις Άπω Ανατολήν αποστολήν τεσσάρων οπλιτών, εξ ων δύο μάγειροι, εις αρτοκλιβανεύς και εις κρεοκόπτης διά το ελληνικόν εκστρατευτικόν Σώμα της Κορέας» παρακαλώ, εγκρίνει την «αναθεώρηση των εκλογικών καταλόγων» και εγκρίνει και μέτρα αναθεώρησης αποφάσεων των στρατοδικείων «λόγω παροχής ευεργετημάτων εις προσερχομένους συμμορίτας». Ήταν μία δύσκολη και σκληρή περίοδος για τη χώρα, η οποία δεν εμπόδισε πολιτικούς που είχαν το βλέμμα προς το μέλλον να σπάσουν αυτή την κρούστα της τότε συγκυρίας και να φερθούν ιστορικά, γιατί η απόφαση για την ίδρυση του ΙΚΥ ήταν ιστορική.
Ο Γεώργιος Μόδης, βουλευτής Φλωρίνης, άνθρωπος ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός για την ιστόρηση του μακεδονικού αγώνα, ήταν τότε Υφυπουργός στην κυβέρνηση Βενιζέλου και είχε Υπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Στις «Αναμνήσεις» του που εκδόθηκαν από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, αναφέρει τις πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες έγινε η ίδρυση του ΙΚΥ. «Στις εκλογές του Μαρτίου του ΄50 βγήκα βουλευτής. Η παλιά φιλελεύθερη παράταξις είχε μεγάλη πλειοψηφία παρά την απλή αναλογική. Μπορούσαμε να κρατήσουμε Βουλή και Κυβέρνηση τέσσερα χρόνια. Θα ήταν και μια ανακούφισις για τον δικό μας κόσμο που είχε δεινοπαθήσει με το κίνημα του ΄35, τη δικτατορία Μεταξά, τον συμμοριτοπόλεμο, αλλά και μια προώθηση στην ανασύνταξη της ρημαγμένη χώρας. Είχαμε όμως το ατύχημα να είμαστε χωρισμένοι σε τρία υποκόμματα με τρεις αρχηγούς, Πλαστήρα, Σοφοκλή Βενιζέλο, Γεώργιο Παπανδρέου, που ο ένας πάσχιζε να υποσκάψει τους άλλους… Ήμουν στην Αιδηψό όπου με πληροφόρησαν ότι με ζητούσαν να με κάνουν Υπουργό. Έγινα Υπουργός των Εσωτερικών. Μπήκε όμως στην κυβέρνηση ο κύριος Τσαλδάρης και βγήκα εγώ, βγήκε με τη σειρά του ο Τσαλδάρης και ξαναμπήκα στην κυβέρνηση στο Υπουργείο Παιδείας… Έπειτα από πολλά, σχηματίστηκε η κυβέρνησις Βενιζέλου-Παπανδρέου με συμμετοχή του Τσαλδάρη, που προκάλεσε την αγανάκτηση και οργή του Πλαστήρα. Αποκαλύφθηκαν όμως παλιά σκάνδαλα των λαϊκών και το κόμμα του Τσαλδάρη διασπάστηκε. Θαύμασα τους νεαρούς πρωτοδίκες που δεν δίστασαν να εξιχνιάσουν τα σκάνδαλα και να παραπέμψουν τον τότε Υπουργό Χατζηπάνο, αν και ήταν οπαδοί του λαϊκού κόμματος, όπως έμαθα. Ο Ρέντης τους επιτέθηκε στη Βουλή, εγώ τους υποστήριξα. Ήταν ένα μάθημα για μερικούς πολιτευόμενους που φαντάζονταν ότι ήταν ασύδοτοι. Δημιουργήθηκε νέα κυβέρνηση Βενιζέλου-Παπανδρέου με την υποστήριξη του Πλαστήρα. Έβαλε όμως τον όρο να προκηρυχθούν εκλογές τον Σεπτέμβριο του ΄51 και να μην εκδίδουμε πολλούς αναγκαστικούς νόμους. Είχα ονομαστεί Υφυπουργός Παιδείας. Είχα όμως όλες γενικά τις αρμοδιότητες και έκανα απερίσπαστος όλη τη δουλειά. Ο Παπανδρέου θέλησε να κρατήσει τον τίτλο του Υπουργού. Δεν ενδιαφέρθηκε παρά μόνο για τη σύσταση του Ιδρύματος Υποτροφιών. Μου φέρθηκε με πολλή λεπτότητα».
Βλέπετε ότι πολλά από αυτά που με το βλέμμα του περιγράφει ο Μόδης, ισχύουν και στη σημερινή εποχή. Κατηγόριες, μπες-βγες, σκάνδαλα, συγκρούσεις, κυβερνητική αστάθεια. Όταν λέω στη σημερινή εποχή δεν εννοώ σήμερα, τον Μάιο 2022, εννοώ στη δική μας εποχή. Βλέπετε όμως ότι μέσα σε όλο αυτό τον ορυμαγδό υπάρχουν και αποφάσεις οι οποίες έχουν χαρακτήρα ιστορικότητας και όχι χαρακτήρα υπηρέτησης της συγκυρίας.
Για να καταλάβουμε ακόμη περισσότερο την εποχή εκείνη, θα σας πω ότι τον Μάιο του 1951, τον ίδιο μήνα που ιδρύθηκε το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, ο καθηγητής Γεώργιος Δασκαλάκης, καθηγητής δημοσίου δικαίου, μετέπειτα Υπουργός Εσωτερικών σε υπηρεσιακή κυβέρνηση και διοικητής του ΕΟΤ, έγραψε ένα άρθρο στα ΝΕΑ, υποστηρίζοντας ότι δεν αντιτίθεται προς το Σύνταγμα «η παροχή ψήφου εις τας γυναίκας» και προσπαθεί να τεκμηριώσει με νομικό και συνταγματικό τρόπο και με λογικά επιχειρήματα, που είναι αδιανόητο ότι χρειάζονται για τα σημερινά αυτιά, γιατί οι γυναίκες δεν υπολείπονται σε ικανότητες, άρα γιατί δικαιούνται να ψηφίζουν και να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου. Αυτό, όπως ξέρουμε, έγινε ευρέως και γενικευμένα στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1956, αλλά την εποχή εκείνη που πάσχιζαν να πείσουν ότι οι γυναίκες δικαιούνται να ψηφίζουν, την εποχή εκείνη των κυβερνητικών αλλαγών που οι κυβερνήσεις άλλαζαν μετά από λίγους μήνες, την εποχή εκείνη ιδρύθηκε το ΙΚΥ και απέκτησε αυτή τη θεία διάρκεια, η οποία επιβεβαιώνει και την αξιοσύνη του αλλά και τη σωστή επιλογή.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν είχε τύχει υποτροφιών για να σπουδάσει στη Νομική και να κάνει μεταπτυχιακά στο Βερολίνο. Αυτό του είχε δώσει να καταλάβει. Γιατί δυσκολεύτηκε, ήταν γιος ιερέα, δεν ήταν ευκατάστατος ο Γεώργιος Παπανδρέου. Αυτό του έδωσε να καταλάβει, όπως ελέχθη από προηγούμενο ομιλητή, από τον κύριο Συρίγο, πόσο απαραίτητο ήταν να μπορέσουν παιδιά «φανατικά για γράμματα», όπως λέει ο Καβάφης σε ένα ποίημά του, να έχουν τα μέσα για να κερδίσουν τη ζωή τους και να νικήσουν τη μοίρα τους, αφού το να την ακολουθούσαν απλώς θα ήταν κάτι πολύ περιορισμένο.
Έτυχε, κυρίες και κύριοι, να έχω μεγαλώσει σε ένα από τα ιδρύματα τα οποία χορηγούν υποτροφίες, σε μία φοιτητική εστία-κληροδότημα, στη φοιτητική εστία Βαρόνου Μιχαήλ Τοσίτσα, στην κάτω Κηφισιά. Εκεί που και σήμερα ακόμη, από το 1950, παρέχεται στέγη και τροφή σε 80, ετησίως, Ηπειρώτες σπουδαστές ώστε να διευκολυνθούν οι σπουδές τους. Θυμάμαι στο εντευκτήριο, εκεί που βλέπαμε τηλεόραση, κουβεντιάζαμε μία επιγραφή από τη διαθήκη του ευεργέτη, του Βαρόνου Μιχαήλ Τοσίτσα, ο οποίος, χάρη στην επιμονή του αείμνηστου Ευάγγελου Αβέρωφ, άφησε όλη αυτή την περιουσία η οποία αναμόρφωσε το Μέτσοβο αλλά και σπούδασε χιλιάδες φοιτητές. Η επιγραφή δείχνει το κίνητρο πολλών φιλογενών ανθρώπων οι οποίοι παραχώρησαν υποτροφίες και φρόντισαν για τις σπουδές. «Όταν θα διαβάζετε», έγραψε ο Τοσίτσας στη διαθήκη του, «τας γραμμάς αυτάς, τα γράμματα θα είναι ενός νεκρού του οποίου το όνομα και η οικογένεια θα έχουν σβήσει και ο οποίος επόθησε να επιβιώσει εις τους στοχασμούς σας. Σας ζητώ να του παραχωρήσετε μερικούς κατά τη διάρκεια της ζωής σας, την οποία σας εύχεται πολύ ωραία και σας παρακαλεί να μη τον λησμονήσετε».
Το μοναδικό κίνητρο, το μοναδικό όφελος, αν είναι όφελος, σε αυτούς τους ανθρώπους οι οποίοι διέθεσαν την περιουσία τους για σκοπούς ισοπαλείς με το ΙΚΥ είναι η αναγνώριση. Και σήμερα, βλέποντας αυτή την ταινία που προβλήθηκε, όπου παλιοί και νέοι υπότροφοι του ΙΚΥ ευγνωμονούν ευπρεπώς το Ίδρυμα, αισθάνομαι ότι αυτή ακριβώς η ευγνωμοσύνη και η αναγνώριση που τόσο σπανίζει στη χώρα, σε μια χώρα που επιπολάζει ο φθόνος και που δύσκολα κανείς αναγνωρίζει ότι έτυχε βοηθείας -είναι δύσκολο να παραδεχτείς ότι σε βοήθησαν, γιατί αυτό σημαίνει ότι κάποιος άλλος ήταν σε καλύτερη μοίρα από εσένα- αυτή η παραδοχή και η ευγνωμοσύνη, επαναλαμβάνω, θέλει αντρειοσύνη. Γι’ αυτό ίσως και δεν έχει κατακλυστεί η Λυρική Σκηνή σήμερα. Είναι δύσκολο αγώνισμα η ευγνωμοσύνη. Αυτή όμως η ευγνωμοσύνη, η ευπρεπής, η σιωπηλή, των απόντων και προφανώς των παρόντων, είναι η δικαίωση της σύστασης της ίδρυσης του Ιδρύματος αυτού.
Ευτυχώς που αυτό που λέγανε στους υπουργούς τότε, να μη θεσπίζονται πολλοί αναγκαστικοί νόμοι, δεν εισακούσθηκε, εν σχέσει τουλάχιστον με τον νόμο 1825, και ιδρύθηκε το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών.
Ας διαβάσουμε τι γράφεται στον 16ο τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους για το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών:
«Η κυβέρνηση με πρωτοβουλία του Αντιπροέδρου της και Υπουργού Παιδείας, Γεωργίου Παπανδρέου, προχώρησε το ’51 στην ίδρυση του ΙΚΥ. Σκοπός του ήταν -εκτός από τις υποτροφίες- και η ίδρυση φοιτητικής στέγης στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με το δεύτερο άρθρο. Το σχέδιο για τις στέγες δεν προχώρησε». Αυτό έγινε γιατί υπήρχε τότε ένα «ανταγωνιστικό», ας πούμε, Ίδρυμα, το «Ίδρυμα νεότητας Βασιλεύς Παύλος» το οποίο και πήρε από το κράτος τη δυνατότητα των φοιτητικών εστιών.
«Το σχέδιο για τις στέγες δεν προχώρησε, αλλά ως προς τις υποτροφίες το ΙΚΥ λειτούργησε έκτοτε αδέκαστα και αντικειμενικά -εκτός από την περίοδο της δικτατορίας- θέτοντας πρότυπα ακεραιότητας σε μία εποχή όπου το ρουσφέτι και το μέσον κυριαρχούσαν στη δημόσια ζωή».
Να μια ποιητική περιγραφή των δυσκολιών που η ζωή ορθώνει: «Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος για τα ωραία και τα μεγάλα έργα, η άδικη αυτή σου η μοίρα πάντα ενθάρρυνση και επιτυχία να σε αρνείται».
Αυτή τη «συμφορά» των άξιων ανθρώπων που λόγω φτώχειας και ανέχειας βρήκαν εμπόδια, το ΙΚΥ την υπονόμευσε, την παραμέρισε, την εξολόθρευσε. Δεν την έκανε παράγοντα για άξιους ανθρώπους που είχαν οικονομική ανάγκη, αλλά ούτε και παράγοντα που θα συνθλίψει τις ζωές τους.
Το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών κατάφερε να κάνει αυτό που θαύμασε περισσότερο απ’ όλα ο Νίκος Καζαντζάκης όταν επισκέφθηκε την Αγγλία λίγο πριν Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Εντυπωσιάστηκε ο Καζαντζάκης από την Αγγλία, από το βρετανικό μουσείο, από την τράπεζα της Αγγλίας, από τις «μουτζαλωμένες πολιτείες», όπως έλεγε, λόγω των εργοστασίων που υπήρχαν στο Λίβερπουλ και αλλού. Αυτό όμως που τον εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το εκπαιδευτικό σύστημα στα μεγάλα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ. Στα πανεπιστήμια όπου κατά τον Ουέλινγκτον «κερδήθηκε η μάχη του Βατερλό».
Ο Καζαντζάκης περιγράφοντας την εκπαίδευση στην Αγγλία την εποχή εκείνη, τελειώνει με μια ευχή που έχει και ένα χαρακτήρα θεμιτής ζήλειας, λέγοντας: «Μακάρι να μπορούσε να αποκτήσει και η πατρίδα μου τέτοια σχολεία ηγετών».
«Σε ένα εξοχικό σπίτι», γράφει ο Καζαντζάκης στην «Αγγλία» του, «το καλοκαίρι του 1939 είχα γνωρίσει τον σοφό ιστορικό και εξαίσιο άνθρωπο Χέρμπερτ Άλμπερτ Φίσερ, που ως Υπουργός της παιδείας επί Λόιντ Τζορτζ, είχε ψηφίσει τον νόμο που διευκόλυνε τους εκλεκτούς νέους του λαού να μπαίνουν δωρεάν και να σπουδάζουν στα κολέγια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ. Ήταν περήφανος για τον νόμο αυτό και προσδοκούσε πλούσιους τους καρπούς του. “Οι φτωχοί αυτοί νέοι”, μου έλεγε, “παίρνοντας έτσι την ανώτατη εγγλέζική μόρφωσιν είναι προορισμένοι να κυβερνήσουν αργότερα μαζί με τους αριστοκράτες μας τη βρετανική αυτοκρατορία. Δίνουμε ευκαιρία σε νέα δυνατά λαϊκά στοιχεία να αναλάβουν εθνικές ευθύνες και να θέσουν στην υπηρεσία της Αγγλίας την ικανότητά τους”. Με κοίταξε και σαν να μάντεψε τον στοχασμό μου, πρόσθεσε: “Μην ξαφνιάζεστε. Οι δύο ανώτατες σχολές μας διατηρούν πάντα την αριστοκρατική τους ουσία. Η παράδοση αυτών των σχολών είναι να μετουσιώσει λαϊκά παιδιά σε αριστοκράτες . Κάθε Εγγλέζος θέλει να γίνει αριστοκράτης. Να προσφέρει δηλαδή τέτοιες υπηρεσίες στο σύνολο -αυτή είναι η καλή έννοια της αριστοκρατίας- ώστε να τον δεχτούν οι ανοιχτές πάντα πόρτες. Και δεν υπάρχει για την ανάβαση αυτή, πιο σύντομος και πιο εγγλέζικος δρόμος από το Κέιμπριτζ και την Οξφόρδη”.
Ο θεσμός δηλαδή των υποτροφιών μπορεί να βοηθήσει μια χώρα σαν την Ελλάδα των 250 δολαρίων, κατά κεφαλήν εισόδημα, να νικήσει τη μοίρα της. Μπορεί να βοηθήσει μια αυτοκρατορία σαν την Αγγλία να διατηρήσει και να διαφυλάξει τη μοίρα της. Και για να καταλάβουμε ακόμη καλύτερα εμείς που ζούμε σήμερα στο 2022, παρά τις δυσκολίες της τελευταίας δεκαετίας -τις πολλές φορές ανυπόφορες δυσκολίες της τελευταίας δεκαετίας- για να καταλάβουμε τι σήμαινε να έχεις μία υποτροφία για να σπουδάσεις, ακούστε αυτά που έγραψε για το 1938 ένας αυτοδημιούργητος και αξιόλογος πολιτικός μηχανικός, που ονομαζόταν Χριστόφορος Κωνσταντινίδης, από αυτούς που έκαναν μεγάλη τεχνική εταιρεία αργότερα, και έγραψε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο «Από το τίποτε».
«Στο Πολυτεχνείο, στο πρώτο μάθημα, μας είπαν ότι πρέπει να τακτοποιήσουμε τις εγγραφές μας στις σχολές όπου πετύχαμε, εντός 15 ημερών. Τότε δεν υπήρχε δωρεάν παιδεία και έπρεπε μέσα στην τεθείσα προθεσμία να καταβληθούν τα ετήσια δίδακτρα τα οποία ήταν πολύ υψηλά, 5.000 δραχμές. Επειδή βέβαια η οικογένεια δεν είχε το απαιτούμενο ποσό, η μητέρα μου ζήτησε δανεικά από γνωστούς και αγνώστους αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Γι’ αυτό μετά την πάροδο των 15 ημερών οι καθηγητές που τότε σε κάθε μάθημα φώναζαν από κατάλογο τα επώνυμα των σπουδαστών και έγραφαν τους απόντες, με είχαν διαγράψει και δεν διάβαζαν το όνομά μου. Τελικώς η μητέρα μου πούλησε τις δικές της βέρες του γάμου αλλά και του αειμνήστου πατέρα μου και έτσι πληρώθηκαν τα δίδακτρα του πρώτου έτους και από τότε με φώναζαν στο παρουσιολόγιο. Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι ενώ τα μαθήματα άρχισαν αρχές Οκτωβρίου του 1938 η πρυτανεία μου χορήγησε ταυτότητα σπουδαστή στις 22 Δεκεμβρίου του 1938».
«Η μάνα μου πούλησε τη βέρα της και τη βέρα του πατέρα μου που είχε ήδη πεθάνει». Αυτή την κατάσταση αντιμετώπισε το ΙΚΥ. Αυτή την κατάσταση την βελτίωσε αφάνταστα, αυτή την κατάσταση συνεχίζει να βελτιώνει και γι’ αυτό όλοι εμείς που έχουμε ευθύνες, που έχουμε θέσεις, που έχουμε δυνατότητα, χρωστάμε και εξ αντανακλάσεως ευγνωμοσύνη. Ακόμη κι αν δεν υπήρξαμε υπότροφοι αυτού του Ιδρύματος, χρωστάμε να το στηρίξουμε, να το αναγνωρίσουμε, να το ευγνωμονούμε και να κάνουμε οτιδήποτε μπορούμε για να αποτελέσει τον ισχυρό εθνικό φορέα υποτροφιών που χαράσσει πολιτική, που μπορεί να διαχειριστεί πολύ καλύτερα ακόμη κι όλον αυτόν τον κατακερματισμό των ιδιωτικών υποτροφιών, όσον αφορά τουλάχιστον το σκέλος των διαγωνισμών, γιατί έχει απίστευτη τεχνογνωσία.
Είμαι βέβαιος ότι με τη συνεργασία και την εποπτεία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας θα μπορέσει να συνεχίσει να επιτελεί αυτό το ιστορικό έργο το οποίο ξεκίνησε σε τόσο δύσκολες εποχές, φτιάχνοντας όχι μόνο το δυναμικό των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αλλά και το δυναμικό της διοίκησης της χώρας.
Ο πρώτος γενικός διευθυντής του ιδρύματος, ο Κ.Θ. Δημαράς, υπήρξε ο λόγιος εκείνος ο οποίος μας διαφώτισε για την σύγχρονη λογοτεχνία μας. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος μας έφερε σε επαφή με τον πλούτο της σύγχρονης λογοτεχνίας. Έχει γράψει όμως και ένα μικρό φιλολογικό σχεδίασμα που δεν είναι τόσο γνωστό, με τίτλο «Της μεγάλης ταύτης ιδέας». Σε αυτό το φιλολογικό σχεδίασμα ο Κ . Θ . Δημαράς, ανιχνεύει την πρώτη διατύπωση της φράσης της εδαφικής «Μεγάλης Ιδέας», η οποία για έναν περίπου αιώνα καθοδήγησε τους στόχους και τις φιλοδοξίες του νεοελληνικού κράτους. Η πρώτη φορά που διατυπώθηκε ως έκφραση, ως λέξη η «Μεγάλη Ιδέα», κατά τον Δημαρά, ήταν στην εθνοσυνέλευση του 1844 από τον Ιωάννη Κωλέττη, πρώτο κοινοβουλευτικό πρωθυπουργό της Ελλάδας, ο οποίος είπε «Της Μεγάλης ταύτης Ιδέας είμαστε συνεχιστές και πρέπει να ολοκληρωθεί αυτό που ξεκίνησε με την επανάσταση του ‘21».
Η «Μεγάλη Ιδέα», η εδαφική, εδώ και 100 χρόνια έπαψε να υπάρχει και η ανάμνηση της μικρασιατικής καταστροφής είναι κάτι που φέτος θα συζητηθεί πάρα πολύ, όπως συζητήθηκε και η διακοσιοστή επέτειος της επανάστασης του ΄21. Διάδοχος της εδαφικής Μεγάλης Ιδέας υπήρξε η ανάπτυξη, η προκοπή, το νοικοκύρεμα της χώρας και ο Κ.Θ. Δημαράς, μαζί με άξιους συνεργάτες, αυτός ο οποίος ανίχνευσε τις ρίζες της εδαφικής Μεγάλης Ιδέας, συνέβαλε στην οικοδόμηση της άλλης Μεγάλης Ιδέας. Εκείνης που έχει να κάνει με την προκοπή, την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, μέσα από τον θεσμό των κρατικών υποτροφιών, ένα θεσμό που από το 1975 έχει αποκτήσει και συνταγματική περιωπή και έτσι ο ίδιος άνθρωπος έχει γνωρίσει, έχει φωταγωγήσει, την προηγούμενη αλλά και τη σημερινή Μεγάλη Ιδέα την οποία υπηρέτησε μέσα από το ΙΚΥ.
Πολλά πράγματα που μας στενοχωρούν, που μας απελπίζουν, που μας εκνευρίζουν, τα αποδίδουμε για να διορθωθούν στην παιδεία. Από το σκουπιδάκι στον δρόμο που πετάει κάποιος, μέχρι πολύ πιο σημαντικά προβλήματα, καταλήγουμε ότι όλα αυτά είναι θέματα παιδείας και πολλές φορές αυτό μας κάνει είτε να αισιοδοξούμε είτε να απαισιοδοξούμε. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως η χώρα έχει προοδεύσει τα τελευταία χρόνια, ιδίως αν σκεφτεί κανείς τις συνθήκες μέσα στις οποίες ιδρύθηκε το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η πρόοδος οφείλεται σημαντικά και στους ευεργετηθέντες νέους από τις κρατικές υποτροφίες, οι οποίοι μπόρεσαν, είτε στην ανώτατη εκπαίδευση είτε στη δημόσια διοίκηση, είτε στον ιδιωτικό βίο, να συμβάλουν στην καλή πλευρά της Ελλάδας, στα επιτεύγματα της χώρας χάρη στις γνώσεις, το πνεύμα τους και την επιστήμη τους.
Το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών είναι ένα από τα πιο πολύτιμα πετράδια στο δικό μας νεοελληνικό στέμμα και πρέπει να το διαφυλάξουμε, να το ενισχύσουμε και να το υπηρετήσουμε. Τα 70 χρόνια είναι λίγα. Θα συνεχίσει αυτή την πλοήγηση του για πολλές δεκαετίες ακόμη. Και όταν η χώρα μας γίνει ακόμη πιο ισχυρή, ακόμη πιο προηγμένη και σταθεί δίπλα στις πιο προηγμένες χώρες του κόσμου ισάξια, τότε, να είστε βέβαιοι, ότι αυτό θα οφείλεται κατά πολύ σε αυτό που σήμερα γιορτάζουμε. Στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών για το οποίο η ευγνωμοσύνη μας, ωφεληθέντων και μη, είναι ακατάπαυστη και αιώνια.
Θερμά συγχαρητήρια για τη σημερινή σας εκδήλωση».
