• Πολλές ξεχωριστές τέχνες άκμασαν στα Γιάννενα τους δύο προηγούμενους αιώνες, αφήνοντας ένα ξεχωριστό εμπορικό αλλά και καλλιτεχνικό «στίγμα» στη ζωή της πόλης.
Μία απ’ τις πιο ξεχωριστές υπήρξε αυτή της χαλκουργίας, η οποία στις μέρες μας έχει σχεδόν σβήσει, άφησε όμως πίσω της σπουδαία έργα που αντέχουν στον χρόνο.
«Η χαλκουργία υπήρξε η βαριά βιομηχανία των Ιωαννίνων προπολεμικά αλλά και για αρκετά χρόνια μετά τον Πόλεμο», θυμάται ο 97χρονος σήμερα Μιχάλης Καζαντζής, ο τελευταίος παλιός Γιαννιώτης χαλκουργός, η οικογένεια του οποίου, από παππού μέχρι γιο, άσκησε την τέχνη αυτή επί ενάμισι αιώνα!
Ο κυρ – Μιχάλης, που «κουβαλάει» μαζί του την Γιαννιώτικη ιστορία του τελευταίου αιώνα, μίλησε στον «Π.Λ.» για το επάγγελμα του καλατζή, όπως αποκαλούσαν παλιότερα τους χαλκουργούς, την ακμή, την παρακμή, τα έργα του και φυσικά για την πελατεία που περνούσε απ’ το εργαστήριό του στην οδό Ανεξαρτησίας, αλλά και για τους παλιούς πολιτικούς που γνώρισε χάρη και στην έντονη ενασχόλησή του με τα κοινά.

Χαλκουργοί επί 150 χρόνια
Γεννηθείς το 1918, ο Μιχάλης Καζαντζής προέρχεται από οικογένεια χαλκουργών. Ο παππούς του Ηλίας Γ. Καζαντζής άνοιξε το πρώτο εργαστήριο της οικογένειας λίγο μετά το 1880 στην οδό Κρυστάλλη. Τον διαδέχτηκε ο πατέρας του κυρ – Μιχάλη, Γεώργιος Καζαντζής, ο οποίος γύρω στο 1950 μετέφερε το εργαστήριο στην Ανεξαρτησίας, όπου και παρέμεινε, με μία μικρή αλλαγή καταστήματος, ως το 2012, οπότε και έκλεισε οριστικά. Εκεί εργάστηκε και ο αδελφός του Στέφανος Καζαντζής, ανάπηρος Πολέμου του ‘40.

Δουλειά απ’ τα 12!
Ο ίδιος ο κυρ – Μιχάλης πρωτοδούλεψε στο χαλκουργείο του πατέρα του το 1930, σε ηλικία 12 ετών, καθώς ένα λάθος στα χαρτιά φοίτησής του στο σχολείο δεν του επέτρεψε να μπει στη Ζωσιμαία Ακαδημία και να γίνει δάσκαλος. Εξάλλου, το μαγαζί είχε πολλή δουλειά και ο πατέρας του τον χρειαζόταν εκεί!
«Ευτυχώς δεν πέτυχα να γίνω δάσκαλος. Τελικά έγινα… καθηγητής Πανεπιστημίου του πεζοδρομίου», λέει χαρακτηριστικά και νιώθει περήφανος για όσα έκανε στην ζωή του.

«Την έκανα τέχνη…»!
Τι ακριβώς έκαναν όμως οι καλατζήδες εκείνου του καιρού; «Επεξεργαζόμασταν τον χαλκό και φτιάχναμε μαγειρικά σκεύη, σκεύη ζαχαροπλαστικής και τυροκομίας (μπατζοκάζανα), λέβητες, γανωτήρια, γκιούμια», τονίζει ο κυρ – Μιχάλης και κάνει λόγο για μία δύσκολη δουλειά, αν σκεφτεί κανείς ότι συχνά καλούνταν να δουλέψουν στο χέρι αντικείμενα με βάρος 40 – 45 κιλά. «Όπως την πάρεις την δουλειά αυτή… Εγώ έμαθα την τέχνη, την καλλιέργησα, εκτός των άλλων, έφτιαχνα μέχρι και ανθοδοχεία και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα», λέει με νόημα.
Με περηφάνια μάλιστα αναφέρεται στο τελευταίο του δημιούργημα, το οποίο έφτιαξε σε ηλικία… 88 ετών! Ο λόγος για το περίτεχνο χάλκινο κάλυμμα της στέρνας που διαθέτει η Μονή Τσούκας, για την κατασκευή του οποίου τον… επιστράτευσαν!
Η τέχνη του κυρ – Μιχάλη έφτασε κι εκτός συνόρων! Κάποτε, θυμάται, ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων Ιωαννίνων που είχε ιδρύσει η σύζυγος του δημάρχου Βλαχλείδη, Μαρί, έστειλε μία εξάδα σαγανοκάπακα (καπάκια πιάτου) σε έκθεση στην Γερμανία, όπου απέσπασαν το β’ βραβείο!

Η μεγάλη ακμή
Η μεγάλη ακμή της χαλκουργίας στα Γιάννενα σημειώθηκε προπολεμικά. Τότε, όπως αναφέρει, ο κυρ – Μιχάλης, υπήρχαν έξι – επτά εργαστήρια στην πόλη. Ένα στην Καλούτσιανη, ένα στην οδό Κρυστάλλη και τα υπόλοιπα στην Ανεξαρτησίας. Υπήρχε κι ένα γανωτήριο έξω από την κεντρική πύλη του Κάστρου…
Όπως λέει χαρακτηριστικά, «τα χαλκουργεία της Ανεξαρτησίας δούλευαν όλα μαζί, σαν να ήταν συνεννοημένα και με τον θόρυβο που έκαναν έμοιαζαν με εργοστάσιο! Αυτή ήταν τότε η βαριά βιομηχανία της πόλης». Οικοκυρικά σκεύη αγόραζαν τα νιόπαντρα ζευγάρια για να στήσουν το νοικοκυριό τους. Καλοί πελάτες, όπως θυμάται, ήταν επίσης τα μαγειρεία που άφηναν λεφτά αγοράζοντας διάφορα σκεύη και τα τυροκομεία. Οι Εβραίοι πάλι αγόραζαν γκιούμια (δοχεία) και με αυτά έπαιρναν νερό βαθιά απ’ την λίμνη και το έπιναν!

Και η πτώση…
Η χαλκουργία άρχισε να παρακμάζει όταν άνθισε στα Γιάννενα η λεγόμενη λαϊκή τέχνη και από την στιγμή που άρχισαν να κατασεκυάζονται σκεύη ανοξείδωτα ή από γυαλί και πορσελάνη.
Κάποια εργαστήρια εξελίχθηκαν βάζοντας μηχανήματα όπως τόρνους, καθώς σύμφωνα με τον κυρ – Μιχάλη, «ένα ταψί για να το φτιάξεις με τα χέρια θέλει δύο ώρες, ενώ με το μηχάνημα γινόταν σε τρία λεπτά»!
Πάντως, σημειώνει, η εκβιομηχανιση όλων των εργασιών αύξησε την ανεργία, ενώ τα χαλκουργεία ένα – ένα έκλεισαν επειδή δεν είχαν δουλειά.
 Ο ίδιος πήρε τόρνο στο μαγαζί του το 1962. Κάπου εκεί μπήκε στην δουλειά και ο γιος του Γιώργος Καζαντζής, τελευταίος στο επάγγελμα από την οικογένεια. «Στην αρχή δουλεύαμε μαζί. Ο Γιώργος την καλλιέργησε την τέχνη, ασχολήθηκε και με τα ασημένια έργα, ήταν μάστορας, τώρα έχει βγει στην σύνταξη. Πριν κλείσουμε το εργαστήριο κάναμε δουλειά για αργυροχόους», λέει ο κυρ – Μιχάλης.

Αξιοσέβαστος!
Σήμερα ο κυρ – Μιχάλης Καζαντζής ζει μία ήρεμη ζωή με την γυναίκα και την οικογένειά του. Όλοι τον σέβονται και μιλούν με τα καλύτερα λόγια για κείνον, τόσο στη γειτονιά του Πλατάνου όπου μένει, όσο και στα παλιά λημέρια της Ανεξαρτησίας, στο κλειστό σήμερα εργαστήριο της οικογένειας, στο οποίο μας ξενάγησε και βγάλαμε φωτογραφίες.
Στην ερώτηση αν νοσταλγεί κάτι απ’ τα παλιά εκείνα χρόνια είναι κατηγορηματικός: «Δεν μου λείπει τίποτε, γιατί στη ζωή μου γνώρισα κόσμο, δούλεψα πολύ, έζησα καλά».
Θυμάται και τους πολιτικούς που γνώρισε, με τους οποίους είχε και προσωπική σχέση, όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Κάρολος Παπούλιας, ο Τσοβόλας, ο Μωραϊτης και φυσικά όλους τους δημάρχους των Ιωαννίνων τις τελευταίες οκτώ – εννιά δεκαετίες.
Όπως, μάλιστα, λέει χαρακτηριστικά, «οι δημοτικές εκλογές τότε ήταν επεισοδιακές. Τον δήμαρχο τον έβγαζαν οι γύφτοι από τα Ζευγάρια και την Καλούτσιανη»!

Πρωϊνός Λόγος