Είναι πολυετής πόα και ανήκει στην οικογένεια των Ιριδωδών (Iridaceae). Έχει βολβό, ο οποίος περιβάλλεται από ινώδεις χιτώνες και 4-8 γραμμοειδή φύλλα λεπτά με χαρακτηριστική ασημόγκριζη λωρίδα στο μέσο αυτών και έχουν υποφυή (υπόγεια) ωοθήκη. Υπάρχουν διάφορα είδη κρόκου τα οποία διαφέρουν ως προς το χρώμα του άνθους τους. Τα άνθη είναι μικρά κρινάκια, μονόχρωμα ή δίχρωμα σε αποχρώσεις του λευκού, κίτρινου, λιλά, μοβ, μπρούτζινου κ.α.

Το crocus olivieri έχει περιάνθιο από έξι κίτρινα τμήματα, τα οποία ενώνονται και σχηματίζουν μακρύ σωλήνα που μοιάζει με βλαστό, μήκους 5 έως 20 εκ., τρεις στήμονες με κίτρινους ανθήρες και κίτρινο ή πορτοκαλί στύλο, ο οποίος διακλαδίζεται στην κορυφή σε έξι λεπτά μέρη.

Crocus olivieri

Το crocus sativus, το οποίο καλλιεργείται στην Κοζάνη, έχει 1-2 άνθη ανά βολβό, σε χρώμα ιώδες (ανοικτό), σε αστεροειδές σχήμα και ανοίγουν τη νύχτα. Τα στίγματα του (το κάθε φυτό έχει τρία) έχουν χρώμα πορτοκαλί.

Crocus sativus

Το crocus sieberi έχει 3-6 γραμμοειδή φύλλα με λευκή κεντρική λουρίδα, περιάνθιο από έξι βιολετί, με κίτρινη βάση τμήματα, τα οποία ενώνονται και σχηματίζουν μακρύ σωλήνα που μοιάζει με βλαστό, τρεις στήμονες με κίτρινους ανθήρες και κίτρινο ή πορτοκαλί στύλο, ο οποίος διακλαδίζεται στη κορφή σε τρία μέρη.

Φαρμακευτικές ιδιότητες: Αντιοξειδωτική δράση, αντιθρομβωτική, αντικαρκινική, βελτιώνει την εγκεφαλική λειτουργία και ιδιαίτερα τη μνήμη (στην Ιαπωνία κυκλοφορεί σχετικό σκεύασμα) και ανακουφίζει από τις ενοχλήσεις κατά την οδοντοφυΐα (κυκλοφορεί σκεύασμα στην Ευρώπη).Είναι φυσικό τονωτικό και βοηθά στη μείωση της χοληστερίνης, στην πέψη, σε κρίσεις άσθματος, στη ναυτία, είναι εμμηναγωγό, αντιπυρετικό και δυναμωτικό.

Περισσότερα

Ο Κρόκος σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν φίλος του θεού Ερμή. Μια μέρα και ενώ οι δύο φίλοι έπαιζαν, ο Ερμής χτύπησε κατά λάθος τον Κρόκο στο κεφάλι και τον σκότωσε. Στον τόπο του συμβάντος φύτρωσε ένα λουλούδι. Τρεις σταγόνες από το αίμα του άτυχου νέου που έπεσαν στο κέντρο του λουλουδιού έδωσαν τα στίγματα του φυτού που από τότε πήρε το όνομα κρόκος. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή ο Κρόκος ήταν ένας νεαρός, που εξαιτίας ενός άτυχου έρωτα για τη Νύμφη Σμίλακα μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό. Ταυτόχρονα η Σμίλαξ έγινε το ομώνυμο αναρριχητικό φυτό (Σμίλαξ Ασπίρα-Ουρβιά).Την ιθαγένεια του κρόκου διεκδικεί, η αρχαία Μεσοποταμία.
Από το Κασμίρ έως την Ιωνία, από την Αίγυπτο, τις Κυκλάδες και την Κρήτη, το φυτό ταξίδεψε χιλιάδες χρόνια. Για αιώνες ο κρόκος ήταν ένα πολύ σημαντικό είδος πολυτέλειας στην Περσία, καθώς επίσης και ένα πολύτιμο είδος συναλλαγής στις χώρες της Ασίας. Οι Φοίνικες αφιέρωναν πίτες από κρόκο στη θεά Αστάρτη. Μικρά τενεκεδένια τεμάχια με Saffron βρέθηκαν σε Αιγυπτιακές μούμιες. Η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε τον κρόκο στα καλλυντικά της και οι Ρωμαίοι, σε επίσημα γεύματα, προσέφεραν κρασί αρωματισμένο με κρόκο. Έχει αναφερθεί από τον Όμηρο, τον Πλίνιο και τον Ιπποκράτη. Οι πρώτες αναφορές για το φυτό αυτό μάς έρχονται από τα χρόνια του Μίνωα. Τοιχογραφίες με άνθη κρόκου και κρίνα, τοιχογραφία με τον "κροκοσυλλέκτη πίθηκο" και καλλιεργούμενοι ζαφορόκηποι στα μινωικά ανάκτορα μας πληροφορούν για την ύπαρξη του φυτού. Βάσει των αρχαιολογικών ερευνών και μελετών, αποδεικνύεται ότι έχει ιερή σχέση με τη μινωική θεότητα, αφού σε πολλές αναπαραστάσεις θρησκευτικών σκηνών εμφανίζονται άνθη και φυτά, όπως κρίνα και κρόκοι, τα οποία φαίνεται πως είχαν αποκτήσει θρησκευτικό συμβολισμό. υπάρχουν σήμερα πολλά αρχαιολογικά τεκμήρια που αποκαλύπτουν τη σημασία του. Ο κροκοσυλλέκτης, η τοιχογραφία του μινωικού ανακτόρου της Κνωσού, δείχνει ένα πίθηκο να συλλέγει άνθη κρόκου. Στην προϊστορική Σαντορίνη βρέθηκαν και άλλες τοιχογραφίες. Η συλλογή του κρόκου φαίνεται να είναι μια πράξη με τελετουργικό χαρακτήρα. Ήταν επίσημη γιορτή του μινωικού κόσμου και είναι πιθανόν να συνέδεε τη συλλογή του κρόκου με το τελετουργικό πέρασμα από την παιδική ζωή στην ενηλικίωση.Οι κροκοσυλλέκτριες που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες είναι ωραίες κοπέλες με γιορτινές φορεσιές και εξαιρετικά κοσμήματα! Η συγκομιδή του κρόκου σχετίστηκε με τη Μεγάλη Μητέρα, τη Μητέρα-Θεά του προϊστορικού κόσμου στην οποία, μάλιστα, αφιέρωναν την ετήσια παραγωγή. Ο ρόλος του κρόκου ήταν πάντα πολλαπλός: Καρύκευμα, ίαμα και πολύτιμη χρωστική ύλη από την οποία, μάλιστα, έβαψαν τα πιο ωραία υφάσματα του αρχαίου κόσμου. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το ότι αναφέρεται από τον Όμηρο μέχρι και τους ελάσσονες συγγραφείς της αρχαιότητας. Φαίνεται πως όσοι συμμετείχαν στα συμπόσια των αρχαίων Ελλήνων φορούσαν στεφάνια με διάφορα άνθη. Ανάμεσα στα άνθη αυτά ήταν και ο κρόκος! Πίστευαν πως τα στεφάνια από κρόκο οδηγούσαν σε ήρεμο ύπνο.

Στον αιώνα μας οι χρήσεις του είναι περισσότερο μαγειρικές. Οι Άραβες, οι οποίοι είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές κρόκου, τον χρησιμοποιούν για να αρωματίσουν το αρνί, το κοτόπουλο και τα φαγητά με ρύζι. Είναι απαραίτητο για τη Γαλλική bouillabaisse και το Ιταλικό risotto. Στην Ισπανία η πιο δημοφιλής χρήση του κρόκου είναι στην paella. Τελευταία έγινε μεγάλη προσπάθεια και πέρασε ο κρόκος και στη δική μας κουζίνα και στα ελληνικά εστιατόρια. Πολύτιμο μπαχαρικό, δίνει μία ιδιαίτερη γεύση και χρώμα στο φαγητό, στα ροφήματα, στα ποτά, στα τυροκομικά και σε αμέτρητες άλλες εφαρμογές.

Η χώρα μας είναι ένας από τους 4 μοναδικούς τόπους στον κόσμο, όπου καλλιεργείται ο κρόκος. Ένα καλλιεργήσιμο είδος κρόκου πρωτοέφτασε πριν από τρεις αιώνες στην περιοχή της Κοζάνης, όπου και ξεκίνησε η καλλιέργειά του. "Crocus sativus Cartwrightianus" είναι το βοτανικό όνομα γι' αυτό το φυτό, το οποίο φυτεύεται το καλοκαίρι και ανθίζει το φθινόπωρο. Έχει στενό, γρασιδωτό φύλλωμα με άσπρη κεντρική φλέβα, εμφανίζεται το χειμώνα και μαραίνεται πριν από το καλοκαίρι. Κανένα ίχνος από τον κρόκο δεν θα εμφανιστεί μέχρις ότου οι μέρες γίνουν μικρές και δροσερές. Αυτός ο σπάνιος κρόκος, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε κατά πολλούς στην Ασία, είναι μέλος της οικογένειας φυτών Iris. Σήμερα καλλιεργείται εκτεταμένα στο Ιράν, το Κασμίρ, την Ελλάδα, την Ισπανία και το Μαρόκο. Μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας είναι η περιοχή της Κοζάνης, με επίκεντρο τα κροκοχώρια του Δήμου Ελιμείας (Κρόκος, Καρυδίτσα, Άνω Κώμη). Άλλωστε η έδρα του δήμου λέγεται Κρόκος.

Κάθε χρόνο, τα 39 χωριά της Κοζάνης που καλλιεργούν κατ' αποκλειστικότητα το φυτό κρόκος παράγουν κατά μέσο όρο 5-8 τόνους κρόκου, του πιο ακριβού μπαχαρικού στον κόσμο. Το 95% αυτής της ποσότητας εξάγεται χύμα σε μεγάλους πελάτες κυρίως στη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Σουηδία και αλλού. Το υπόλοιπο 5% συσκευάζεται από τις ίδιες τις γυναίκες που το καλλιεργούν, ενώ ένα ελάχιστο τμήμα της παραγωγής διατίθεται στην εγχώρια αγορά συσκευασμένο.Το 1971 δημιουργήθηκε ο Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης και έκτοτε η κροκοκαλλιέργεια εξελίχτηκε σε δυναμική καλλιέργεια. Σήμερα καλύπτει περισσότερα από 10.000 στρέμματα, απασχολεί περίπου 1.500 αγροτικές οικογένειες του νομού και αποφέρει στην εθνική οικονομία περίπου 1,5 δισεκατομμύριο δραχμές συνάλλαγμα το χρόνο. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι στον Κανονισμό του Συμβουλίου της ΕΟΚ με αρ. 2081/92, ο κρόκος του Νομού Κοζάνης βρίσκεται πλέον στο "μητρώο των προστατευομένων ονομασιών προελεύσεως και των προστατευομένων γεωγραφικών ενδείξεων".Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥΟ κρόκος είναι εύκολο να καλλιεργηθεί. Ήπιο κλίμα, βροχοπτώσεις και καλοδουλεμένο έδαφος είναι επαρκείς παράγοντες. Ένα ράντισμα με τρίμματα κοκάλων στο χώμα στο οποίο θα φυτευτεί ο κρόκος θα το προμηθεύσει με φώσφορο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αναπαραγωγή γίνεται με την φυσική ανάπτυξη του υπόγειου τμήματος αναπαραγωγής, ιδιότητα που την έχουν λίγα μόνο φυτά. Η φυτεία γίνεται αργά, συνήθως κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Οι βολβοί φυτεύονται σε απόσταση 10-15 εκατοστά μεταξύ τους και 20-25 εκατοστά βάθους. Για τη φυτεία ενός στρέμματος χρειάζονται 250-350 κιλά βολβοί. Πρέπει να προσέχουμε και να επιβλέπουμε τακτικά τη φυτεία γιατί οι βολβοί αποτελούν καλό μεζέ για διάφορα ζώα, όπως τυφλοπόντικες και αρουραίοι.Η καλλιέργεια του φυτού είναι εύκολη, αλλά η συγκομιδή του είναι εξοντωτική. Περίπου 10.000 άνθρωποι, από τα «κροκοχώρια» της Κοζάνης, ασχολούνται γα 10 ημέρες με τη συλλογή και τον διαχωρισμό του κρόκου. Αν δεν μαζευτεί μέσα σε λίγες ώρες από τη στιγμή που θ' ανθίσει, ο κρόκος μαραίνεται και τα κόκκινα στίγματα χαλάνε. Γι' αυτό, χιλιάδες άνθρωποι σκύβουν για ώρες πάνω από τα φυτά για να προλάβουν να τα μαζέψουν. Η δουλειά ξεκινά με την ανατολή του ήλιου και τελειώνει αργά το βράδυ. Μαζεύονται πρώτα τα λουλούδια και, αφού μεταφερθούν στα σπίτια, ανοίγονται ένα ένα και αφαιρούνται τα στίγματα. Η ξήρανση των στιγμάτων είναι η πιο βασική και λεπτή εργασία και απαιτεί πείρα, προσοχή και τέχνη. Ο κρόκος πρέπει να ξεραθεί φυσιολογικά, προκειμένου να διατηρήσει αναλλοίωτες όλες τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες (χρώμα και άρωμα).Τα στίγματα τοποθετούνται πάνω σε τελάρα με συρμάτινη ή μεταξωτή βάση. Στη συνέχεια μεταφέρονται σε θερμαινόμενα δωμάτια, με τη θερμοκρασία να ανεβαίνει σταδιακά μέχρι να φτάσει τους 40 βαθμούς Κελσίου. Εκεί θα παραμείνουν 8-12 ώρες. Τα ξεραμένα πλέον στίγματα συσκευάζονται σε τενεκέδες ή πλαστικές σακούλες.Επόμενη εργασία, εξίσου κοπιαστική, είναι ο διαχωρισμός των στημόνων από τα στίγματα και η απομάκρυνση όλων των ξένων υλών. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, όλη αυτή η δουλειά γινόταν με το χέρι. Όλη η οικογένεια μαζευόταν γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι, στρωμένο με μια κουβέρτα από τρίχωμα γίδας, που μπορούσε να κρατήσει τα κόκκινα στίγματα αλλά όχι και τα άχρηστα πέταλα των λουλουδιών. Σήμερα, οι κροκοπαραγωγοί έχουν ειδικά μηχανήματα, κατάδικές τους εφευρέσεις (τις συναντά κανείς σε διαφορετικές παραλλαγές από σπίτι σε σπίτι) που τους βοηθούν να λιχνίζουν πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο γρήγορα. Οταν έπειτα από τρεις περίπου μήνες ολοκληρωθεί και αυτή η φάση, τα πολύτιμα στίγματα είναι έτοιμα να δώσουν το ακόμη πολυτιμότερο σαφράν (ή ζαφορά, όπως είναι κι αλλιώς γνωστό το μπαχαρικό με την έντονη ιδιαίτερη γεύση και το χαρακτηριστικό κόκκινο-κίτρινο χρώμα). -και νομίζουμε ότι δεν υπάρχει άλλη από τη λέξη "πολύτιμο" που να χαρακτηρίζει με τόση ακρίβεια αυτό το προϊόν, αν σκεφτεί κανείς ότι για ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα χρειάζονται 150.000 λουλούδια, ότι ένα στρέμμα θα αποδώσει 800 -1200 γραμμάρια σαφράν το χρόνο, και ότι η λιανική του τιμή είναι 3 € το γραμμάριο. Δικαίως λοιπόν πολλοί το αποκαλούν "κόκκινο χρυσό".Η αξία του κρόκου είναι μεγάλη και πολλές φορές τα κρούσματα νοθείας πολλά. Ειδικός οργανισμός που ιδρύθηκε στη Νυρεμβέργη το 1856, ελέγχει και τιμωρεί τη κροκονοθεία.Η ποιότητα του κρόκου εξαρτάται από το μέρος που καλλιεργείται, και τον τρόπο επεξεργασίας του.Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην ποιότητα. Το χρώμα του είναι διακριτικό, βαθύ σκούρο κόκκινο με μυρωδιά χαρακτηριστική έως έντονη. Το γνήσιο Saffron πωλείται μέσα σε τενεκεδένια δοχεία και φιαλίδια και συνήθως αποθηκεύεται σε σκοτεινά σημεία. Το καφέ προϊόν, μάλλον είναι παλιό, άσχημα συσκευασμένο ή ακόμη και νοθευμένο.Ο κόκκινος ελληνικός κρόκος θεωρείται ίσως η καλύτερη ποιότητα σαφράν, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται ο κρόκος παγκοσμίως. Η λέξη αποτελεί παραφθορά της αραβικής Zafaran που σημαίνει κίτρινο. Οι Ιταλοί το λένε zafferano, οι Ισπανοί azafran, οι Γάλλοι safran και οι Αγγλοι saffron. Λέγεται πως σε μικρές δόσεις αγαλλιάζει το πνεύμα. Πολλοί είναι εκείνοι που το είχαν επαινέσει ως χωνευτικό, ως καταπραϋντικό, ως αφροδισιακό. Στον αιώνα μας οι χρήσεις του είναι περισσότερο μαγειρικές. Οι Άραβες, οι οποίοι είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές κρόκου, τον χρησιμοποιούν για να αρωματίσουν το αρνί, το κοτόπουλο και τα φαγητά με ρύζι. Είναι απαραίτητο για τη Γαλλική bouillabaisse και το Ιταλικό risotto. Στην Ισπανία η πιο δημοφιλής χρήση του κρόκου είναι στην paella. Στην περιοχή μας ο κρόκος χρησιμοποιείται μόνο στο τσίπουρο και αυτό γιατί υπάρχει έλλειψη ζωντανής τοπικής παράδοσης. Τελευταία γίνεται μεγάλη προσπάθεια να περάσουμε τον κρόκο και στη δική μας κουζίνα και στα ελληνικά εστιατόρια. Πολύτιμο μπαχαρικό, δίνει μία ιδιαίτερη γεύση και χρώμα στο φαγητό, στα ροφήματα, στα ποτά, στα τυροκομικά και σε αμέτρητες άλλες εφαρμογές